Over rijst en fruit, armoede en uitbuiting

Onkruid wordt tussen de rijstplanten weggehaald. (foto: STAR)

Het hoeft niemand te verwonderen dat het volop oogsttijd is. Het begon met de rijst; de eerste (Boro genaamd) van de normaal gesproken drie oogsten wordt binnen gehaald. Maar geen lachende gezichten; vreemd want de oogst is heel goed geweest. De ijzeren wetten van de economie, van vraag en aanbod spelen de hardwerkende boeren serieus parten. Als er goede productie is en veel koopwaar op de markt komt, zakken de prijzen. Bluts met buil zal men zeggen. Er is echter meer aan de hand. Eind april al werd alarm geslagen: de productiekost van rijst lag ongeveer 40% hoger dan de verkoopprijs. Voornaamste oorzaak: gestegen prijzen van brandstof (tot vijfmaal in twee maand) en van meststoffen. De regering probeerde nog een handje te helpen door zelf een massa rijst uit de markt op te kopen, maar dat bracht geen soelaas. En nu is er groeiend straatprotest omdat de regering te weinig doet om de boeren te helpen. De rijstproductie in Bangladesh heeft een historisch hoogtepunt bereikt. En toch blijven de boeren na hard werken arm achter. Omdat ze in geldnood zitten, willen de kleine rijstboeren zo snel mogelijk verkopen. Tot groot jolijt van de zakenmensen uit de stad. Die kopen de ongepelde rijst tegen een heel lage prijs bij de kleine boeren op. Ze hebben opslagcapaciteit en machines om te ontpellen en verkopen pas als de marktprijs gunstig is. Het probleem heeft dus niet enkel met stijgende energieprijzen te maken, maar ook met armoede en uitbuiting.

Zeg niet babaan tegen een banaan; er zijn
heel veel verschillende soorten in Bangladesh

In de fruitsector is dat niet anders. Het fruitseizoen is volop begonnen. Wat in ons land als exotische vruchten verkocht wordt, groeit hier weelderig. Bananen zijn al een hele tijd voorradig, maar nu snoepen we van mango’s, lichi’s en ananas. De meeste mensen kennen hier de verschillende soorten zoals wij appel- en peersoorten uit elkaar kunnen houden. Maar voor mij is voorlopig een banaan een banaan en een mango een mango. Tot media augustus blijft het fruittijd, al is jak fruit ook wel tot september voorradig en duurt de tijd van de litchi’s niet zo lang. En eigenlijk is er heel het jaar rond fruit. Er wordt gezegd dat in Barisal, een regio ten zuiden van Dhaka, een 86-jarige man leeft die enkel fruit eet en die de levenskracht van een veertigjarige uitstraalt. Mensen in de stad hebben dikwijls wel familie ‘op den buiten’ en gaan dan in het weekend hun voorraad opslaan. Geen aardigheid dat ze honderden mango’s terug bij hebben, om zelf verder te verdelen of om een tijdje in de diepvries te bewaren. ‘I have booked a litchi tree in my village,’ hoorde ik deze week vertellen. Daar keek ik toch van op: een boom geboekt en speciaal voor jou gereserveerd. Blijkbaar is dat hier maar heel gewoon.

50 litchi's voor 1 euro

Maar het is niet allemaal romantiek; er zit veel schaduw op heel het oogst- en fruitgebeuren. Als de oogst heel goed is, zakken de prijzen net zoals de rijst. En er is meer aan de hand. Fruitteelt en landbouw zijn voor vele dorpelingen essentieel om economisch te overleven. Een slechte oogst brengt miserie, maar een goed oogst blijkbaar ook. Niet alleen zakt de marktprijs dan ineen, maar meestal hebben ze hun fruit al lang verkocht voordat er van oogst sprake is; omdat ze de centen zo broodnodig hebben. Tussenhandelaars komen op voorhand het fruit van een aantal bomen of een perceel grond opkopen, en zij bepalen de prijs, want de boer heeft het geld nodig. Het is een loterij, wordt dan gezegd. Valt de oogst tegen, dan heeft de boer toch zijn geld. En oogsten kunnen tegenvallen, al is het maar door de hagelbuien of de onweders (dat is niet anders dan in België). Ik sta er trouwens telkens van versteld hoeveel schade en menselijk leed de moesson hier al veroorzaakt heeft: duizenden huizen verwoest, honderden gekwetsten en drieëntwintig doden, waarvan er negentien door de bliksem. Dat is de trieste balans van de laatste veertien dagen. Het tegenovergestelde is ook waar: extra inkomsten bij een goede oogst komen niet bij de boer terecht. De glimlach van de onze mango- of litchi boer is dus van heel korte duur.

Jackfruit, de grote onbekende

Volgende week kom ik naar Brussel voor een internationale vergadering met Wereldsolidariteit. Ik brei er daarna enkele weken vakantie aan met de familie. Misschien steek ik wel enkele mango’s mee in mijn koffer …

Jef Van Hecken
05 juni 2012